Aktywna Tablica dla SPE – szanse i wyzwanie

Aktywna tablica w zakresie Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych jest wielką szansą, ale też wyzwaniem. Wprowadzając ją
w przestrzeń szkoły, warto odpowiedzieć sobie na kilka pytań:

• Czy dzieci pracują z tablicą indywidualnie, czy wspólnie?
• Czy tablica jest osobnym narzędziem, czy towarzyszy wydarzeniom w całej sali?
• Jak dodać do wzrokowych i słuchowych bodźców tablicy pozostałe odczucia zmysłowe?

Dostaniemy też szansę, by znaleźć odpowiedź na pytanie czy dzieci ze SPE mogą uczyć się z całą klasą?

Przede wszystkim jednak należy sobie odpowiedzieć na pytanie co to znaczy, że tablica jest „aktywna”?

Aktywna tablica? Aktywni uczniowie!

Tablice multimedialne działają jak duże monitory dotykowe. Umożliwiają, tym samym, interakcję użytkownika
z oprogramowaniem przy pomocy dotyku. Należy zadać pytanie, czy ta techniczna możliwość czyni tablicę „aktywną”
w rozumieniu metodycznym?

Przecież wbrew określeniu „aktywna tablica” nie chodzi o to, by aktywne było urządzenie, tylko o to, żeby aktywni byli uczniowie.

Zacznijmy więc od samej interakcji – mamy możliwość korzystania z tablicy interaktywnej jak z tradycyjnej tablicy – po prostu na niej piszemy i rysujemy. Dodajmy do tego pierwszy stopień swobody – możemy na tablicy umieścić tło, na którym rysujemy, np. kartę pracy. Efekt takiego rysowania i pisania możemy zapisać, wysłać, wydrukować. To wszystko wymaga aktywności, ale nie jest to jeszcze interaktywność.

Interaktywność wystąpi wtedy, gdy tablica (a właściwie jej oprogramowanie) reaguje na to, co robimy i my reagujemy na to, co robi tablica. Najprostszym przykładem jest tu wybieranie odpowiedzi na pytanie zadane przez tablicę, tablica informuje nas czy wybraliśmy prawidłowo, może też podpowiedzieć, pochwalić, zadawać kolejne pytania zależnie od naszych postępów. Idąc dalej, dochodzimy do edukacyjnej gry.

Możemy też na tablicy wspólnie tworzyć. Kiedy na niej rysujemy i piszemy nieznacznie tylko wychodzimy poza model tradycyjnej tablicy (możemy użyć dowolnych kolorów, różnych pędzli, zdefiniowanych z góry kształtów), możemy też dodawać do tablicy odpowiedniki kartek z notatkami, zdjęciami i rysunkami – wtedy wirtualnie łączymy tradycyjną tablicę do pisania i rysowania z tablicą magnetyczną do umieszczania na niej ruchomych różnych kartek. I znów, dowolny stan takiej tablicy możemy zapisać i po czasie odtworzyć, wysłać lub wydrukować.

Możemy pójść dalej i symulować na tablicy różne sytuacje ze świata realnego – układać wirtualne domino lub klocki, a nawet, przy odpowiednim oprogramowaniu, budować coś w wirtualnej trójwymiarowej przestrzeni. Kiedy ta wirtualna przestrzeń wykracza poza to, co możemy osiągnąć w przestrzeni rzeczywistej, najłatwiej dostrzec sens takiego działania.

Jednak aktywna tablica dziedziczy po tradycyjnej tablicy ograniczenie przestrzenne. Dotykać jej może jednocześnie co najwyżej kilkoro uczniów, a zarówno nasze przyzwyczajenia jak i ograniczenia większości programów zmniejszają liczbę aktywnych uczniów do jednego.

Czy to znaczy, że jesteśmy skazani na wykorzystanie tablicy tylko do pracy indywidualnej? Albo do nieefektywnego modelu, w którym jeden uczeń coś robi, a inni czekają i patrzą?

Można temu zaradzić na kilka sposobów:

Budząc zaangażowanie emocjonalne uczniów w to, co się dzieje na tablicy nawet, jeżeli się przy niej nie znajdują

Zapewniając rotację uczniów w ramach jednego działania, jednej gry lub zabawy

Jeżeli uczniowie dysponują indywidualnymi (lub zespołowymi) urządzeniami (komputery, tablety), możemy dodatkowo:

1. udostępniać na tablicy to, co robią poszczególni uczniowie lub zespoły
2. traktować klasową tablicę jako miejsce wyświetlania wyników (szczególnie przy zastosowaniu gamifikacji jako metody motywującej uczniów).

Gdzie umieścić tablicę? Jak zorganizować całą salę?

Tablica multimedialna zwykle wkracza w standardowy model przestrzenny sali lekcyjnej nauczania wczesnoszkolnego, w którym tablica znajduje się obok miejsca nauczyciela, ławki dla uczniów są przed tablicą, a na końcu sali znajduje się "dywanik" do wspólnej aktywności ruchowej. Tablica multimedialna zastępuje bądź uzupełnia tradycyjna tablicę i tym samym zostaje oddzielona od dywanika – miejsca aktywności ruchowej uczniów.

Aktywne wykorzystanie tablicy wymaga zmiany tego układu i połączenia obszaru aktywności ruchowej z tablicą. Wtedy będziemy mogli skutecznie spełnić postulaty opisane wyżej.

Można pójść dalej i zastanowić się nad układem ławek w sali. Jeżeli uwolnimy ławki z tradycyjnego porządku, okaże się, że poza pracą indywidualną i w parach, dzieci mogą pracować też w kilkuosobowych zespołach, a cała przestrzeń klasy może stać się teatrem edukacji.

Testy i quizy? Zaangażujmy zmysły!

Najprostsze ćwiczenia multimedialne zakładają zwykle bezpośrednie zaangażowanie przez uczniów percepcji (np. rozpoznania koloru, kształtu, znajdowanie czegoś) lub procesów myślowych (np. uogólnianie, analizowanie) albo umiejętności szkolnych (np. liczenie).

Mimo, że tablica wyświetla tylko obrazy, a przez dołączone głośniki emituje dźwięki, właściwie wykorzystana tablica multimedialna pozwala na znacznie szersze włączenie zmysłów i ruchu:

Wystarczy, że skłonimy dzieci do sięgania do rogów tablicy i okazuje się, że ćwiczenie wymaga fizycznego ruchu (ćwiczymy motorykę dużą i koordynację wzrokowo-ruchową).

Jeżeli nadamy odpowiednie znaczenia dźwiękom i obrazom możemy ćwiczyć hamowanie i aktywowanie wybranymi bodźcami.

Jeżeli dzieci będą wykonywały w powiązaniu z tablicą rzeczywiste działania (np. wykonywały ruch, łapały fizyczne przedmioty), wprowadzimy całą sferę poczucia położenia swojego ciała, wrażliwości na dotyk.

Osobny świat wirtualny? Połączmy zamiast dzielić!

Zamiast dzielić działania uczniów na te osadzone w świecie wirtualnym i te wykonywane tradycyjnie, możemy połączyć te dwa światy w jedną całość. Nie chodzi o zwykłe zsumowanie tych zasobów i działań – obie formy mogą się przenikać i łączyć, dzięki czemu świat cyfrowy nie jest dla dzieci czymś osobnym - wkracza w przestrzeń klasy i w akcje wykonywane przez dzieci w świecie realnym.

Jak to zrobić?

1. wprowadź zmiany uczniów przy tablicy jako składnik ćwiczeń (np. uczniowie podzieleni na dwa zespoły jak najszybciej wykonują kolejno ćwiczenia na dwóch częściach tablicy).
2. łącz aktywność na tablicy z działaniami ruchowymi na dywaniku (np. na tablicy wyświetlane są sygnały, na które dzieci odpowiednio reagują).
3. łącz aktywność na tablicy z działaniami wykorzystującymi przedmioty pozwalające na odczucie kształtu, faktury, ciężaru (np. uczniowie odtwarzają na biurkach wyświetlany na tablicy układy z czarnych i białych kamieni).
4. wprowadź wśród uczniów działania związane z elementem widocznym na tablicy (np. rzucanie woreczków określonego koloru, wyświetlanego na tablicy).

Tablica sama uczy? Nauczyciel potrzebny od zaraz!

Większość ćwiczeń interaktywnych zakłada indywidualną interakcję z tablicą, w której rola nauczyciela ogranicza się do wyboru ćwiczenia i ucznia, który je wykona. Nawet jeżeli to ważny wybór, to jednak mamy poczucie, że rola nauczyciela powinna sięgać dalej.

Wybieraj gry, zabawy i ćwiczenia:

1. które są skierowane do całej grupy lub klasy,
2. którymi sam sterujesz, określając ich tempo i kolejność elementów,
3. w których możesz założyć, jak zachowują się uczniowie
4. do których możesz włączać elementy ze świata realnego.

SPE osobno? Razem!

Żeby skutecznie zaspokoić potrzeby dzieci ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi, wypracowujemy metody, które okazują się bardzo skuteczne dla całej klasy. Specjalne Potrzeby Edukacyjne eliminują z naszego repertuaru metodycznego to, co jest dla dzieci nienaturalne, nieintuicyjne, niepotrzebnie skomplikowane. Angażują do wykorzystania bogactwa zmysłów, ruchu, emocji i współdziałania. Podobnie w drugą stronę, dobre metody przeznaczone dla wszystkich uczniów, okażą się skuteczne dla dzieci ze Specjalnymi Potrzebami Edukacyjnymi.

Dzięki ograniczeniu bodźców, ergonomii i metodyce, która nie stawia barier, możemy włączyć autystycznych uczniów w proces edukacyjny oraz w funkcjonowanie grupy lub klasy.

Dzieci pracują w ruchu i wzajemnych interakcjach, co w sposób naturalny rozładowuje problemy z zakresu ADHD.

Manipulowanie materialnymi lub wirtualnymi przedmiotami  zapewnia prawdziwą konkretyzację zadań, tak potrzebną na etapie wczesnoszkolnym i kluczową przy radzeniu sobie z problemami z zakresu szeroko rozumianej dysleksji.